De wereld is geschapen door God en wij schiepen Nederland. Eindeloos inpolderen, dijken aanleggen, slootjes recht maken, vervolgens weer laten meanderen. Nederland komt nooit af, zo lijkt het. Boeren hebben eindeloos aan ons land geknutseld. En zelf zetten we dat knutselen voort in onze achtertuinen. Hoe ziet al dat knutselwerk er uit vanuit de lucht? In deze aflevering van Nederland van Boven kijken we hoe boeren bezig zijn hun land steeds verder te optimaliseren en hoe iedere bijzondere oplossing in het landschap weer een nieuwe vraag of probleem creeert. Is ons land ooit af? En wat zegt dat over ons?
Ruim 16 miljoen mensen die op zo’n klein oppervlak wonen, werken en plezier maken. Dat kan nooit goed gaan, want Nederland is vol. Toch? Op de grond voelt dat zeker zo. In de grote steden. Maar ook als je naar het strand wil, naar een pretpark of naar het bos. Overal kom je hordes medelanders tegen, die soms gezellig soms wat minder gezellig allemaal hetzelfde willen: een gevoel van vrijheid, ruimte en plezier. Dat voelt als vol. Kijk je vanuit de lucht, dan ervaar je ook ons overvolle land als een land vol ruimte met nog altijd die eenzame fietser op de dijk. Behalve op die ene dag in april als we met z’n allen een oranje feestje vieren. Hoe wordt dat in goede banen geleid?
We zijn allemaal dol op de natuur, maar wat is natuur eigenlijk in een land dat voor een groot deel is veroverd op de zee, en dus door mensenhanden is aangelegd? Hebben we eigenlijk nog wel wilde, woeste natuur, of is Nederland één groot park geworden dat zorgvuldig moet worden geschoffeld en gemaaid? Iedere vierkante meter grond is door ons aangeraakt, en toch hebben we op een klein oppervlak een ongelooflijke hoeveelheid verschillende landschappen en natuurgebieden. Bossen, duinen, moerassen, zandverstuivingen, heidegebieden, uiterwaarden: we hebben het allemaal en het is allemaal even mooi, zoals we in deze aflevering zullen zien. En vanuit de lucht bekeken is onze natuur nog spectaculairder dan vanaf de grond.
Als iets de Nederlander heeft gevormd, dan is het wel de strijd tegen het water. Met veel doorzettingsvermogen en inventiviteit veroverden we ons land op de zee en maakten een onbewoonbare delta tot een van de welvarendste plekken op aarde. Met de voltooiing van de Deltawerken hadden we de strijd tegen het water definitief gewonnen. Dachten we. Maar toen ging de zeespiegel stijgen, traden de rivieren vaker buiten hun oevers en werd het klimaat wispelturiger. Hoe veilig zijn we eigenlijk achter onze stoere dijken? Wat doen we eraan om ze goed te houden en wat kan er gebeuren als een zeedijk onverhoopt tóch doorbreekt?
In de afgelopen honderd jaar kwamen er zo’n 10 miljoen Nederlanders bij. Om die geëxplodeerde bevolking te kunnen huisvesten hebben we miljoenen en miljoenen huizen gebouwd. We wonen in eeuwenoude grachtenpandjes, in gloednieuwe Vinexhuizen, meters onder de zeespiegel of dobberend op het water in een woonboot. Maar waarom wonen we precies waar we wonen? Wat maakt dat de een voor geen goud buiten de stad zou wonen, en de ander nooit van het platteland weg wil? En waarom betalen sommige mensen grof geld voor een huisje op zandgrond, en zijn anderen gebonden aan de vette Hollandse klei? De geheimen van onze woonvoorkeuren ontrafeld in Nederland van Boven.
Dagelijks komen er honderden gevaren op ons af. Ziektes en ongelukken, maar ook cyberaanvallen die al onze computers platleggen of Russische Toepoelevs die ons luchtruim binnenkomen. In het verleden bouwden we forten of een waterlinie om de vijand af te schrikken. Nu brengen we met risico kaarten ons land in beeld; bouwen we ons land vol met drempels en rotondes en leggen we al onze handelingen vast met camera's. Maar zoals de stroper slimmer is dan de boswachter, weten we nu ook nooit waar het echte gevaar schuilt in ons land. In Nederland van Boven kijken we vanuit de lucht naar de gevaren voor ons land en zien hoe mensen voortdurend bezig zijn onze veiligheid te garanderen. Van de F-16 piloot tot de brandweer. En van de dijkbewaker tot de rampenspecialist.
Nederland is het afvoerputje van Europa. Al miljoenen jaren stromen rivieren naar ons land en voeren zand, grind en klei met zich mee dat hier wordt afgezet. Het heeft ons vruchtbare bodems opgeleverd, maar ook talloze bodemschatten, die diep verborgen onder de grond liggen. Aardgas, olie, steenkool en zout natuurlijk, maar ook vele fossielen die duidelijk maken dat ons koude kikkerland ooit een tropisch moerasbos was, vol met exotische planten en dieren. De soms drassige en soms zanderige ondergrond was ook reuze handig. We konden er namelijk alles kwijt wat we liever niet wilden zien. Van rioolbuizen tot afval. Van elektriciteitskabel tot glasvezel. Maar kunnen we nog wel zomaar een schop in de grond steken zonder te stuiten op een wirwar aan buizen en leidingen?
Het is een eeuwenoud verlangen: om te kunnen opstijgen als een vogel, en te vliegen boven het land dat je zo goed vanaf de grond kent. Honderd jaar geleden, in 1911, zette Anthony Fokker de Haarlemse binnenstad op z'n kop door een paar rondjes boven de st. Bavokerk te vliegen met zijn primitieve Spin-toestel. Fokker was de eerste die zag wat wij in het Easyjet-tijdperk al bijna gewend zijn meermaals per jaar te zien: Nederland van boven, met z'n slootjes, weilanden, historische stadjes en grote rivieren. Maar waar Fokker nog een eenling in het luchtruim was, zo druk is het er nu: duizenden vliegbewegingen per dag vinden er boven ons hoofd plaats. Hoe is het mogelijk dat het bijna nooit misgaat? Hoe ziet het er daarboven eigenlijk uit, die snelweg met voorsorterende vliegtuigen, vogels, luchtballons, helikopters en straaljagers?
We zijn altijd onderweg, maar hoe kwetsbaar zijn we? Nederland heeft een goede reputatie als het gaat om logistiek en vervoer. Alles gestroomlijnd, alles keurig aangelegd om de trek van A naar B zo makkelijk mogelijk te maken. Meestal gaat het goed, een enkele keer hapert het systeem.
We houden niet van verval, maar hoe gaan we ermee om als het toch toeslaat? In Nederland houden we niet van verval. Krijgt een oud gebouw geen monumentenstatus, dan is het rijp voor de sloophamer. Maar omdat een geheel aangeharkt en opgeschoond land ons ook de rillingen bezorgt, maken we ruimte voor uitzonderingen.
Hoe ziet onze zoektocht naar nalatenschap en zingeving eruit nu we steeds verder ontkerkelijken? In calvinistisch Nederland was de dood lang een taboeonderwerp. Op de begraafplaats die al generaties lang door een familie wordt gerund is de dood zo alledaags als het broodje kaas bij de lunch. De secularisatie in Nederland zet door, maar dat betekent niet dat onze zoektocht naar zingeving en spiritualiteit eindigt.
Hoe bereid zijn we om onze nek uit te steken met iets nieuws en echte risico's te nemen? Na donkere dagen, sneeuw en vorst kondigt zich een nieuwe lente aan. Traditioneel zijn het de jonge lammetjes die het jaargetijde inluiden, maar de schaapherder heeft ervoor gezorgd dat ze al in de winter worden geboren zodat ze op tijd klaar zijn voor het grazen als het gras gaat groeien. De schaapskudde is effectiever dan de grasmaaier. Innovatie ligt soms in de traditie besloten.
We zijn niet meer zo honkvast als vroeger, maar waar vinden we ons veilige nest? Vroeger was het duidelijk: waar je geboren werd, daar lag je toekomst. Die honkvastheid viert in sommige regio's en dorpen nog altijd hoogtij, maar steeds vaker slaan we tijdens ons leven de vleugels uit. Lieten we ons vroeger vooral leiden door de geboorteplaats, vandaag de dag zoeken we liefst gelijkgestemden op.
Welke mogelijkheden biedt onze welvaart, zelfs waar die overgaat in overdaad? Nederland kent de hoogste dichtheid aan vakantieparken ter wereld. Het is een toonbeeld van onze welvaart, die soms uitmondt in overdaad. Maar er lijkt er iets te veranderen.
Hoe bakenen we onze grenzen af - van de landsgrenzen tot de schutting in de achtertuin? Grenzen afbakenen hebben we altijd gedaan. Achter de landsgrenzen legden we een ingenieus systeem aan van verdedigingswerken die tezamen een waterlinie vormden. Nu oorlogsdreiging ver weg lijkt, traint Defensie mariniers en marechaussees in een Gronings oefendorp voor missies in oorlogsgebieden. Maar binnen de landsgrenzen gaat het afbakenen door.
Waar komt onze zucht naar kicks vandaan, en hoe beteugelen we die als het nodig is? Met stortregens, onweersbuien of extreme droogte ontlaadt de natuur zich. Zelf zoeken wij onze kicks in parachute springen, skydiven of kitesurfen. Voor mensen die zich graag extravagant uitdossen is de Fantasy Fair het hoogtepunt van het jaar. We hebben allemaal andere manieren om onze verlangens waar te maken, maar de zucht naar kicks heeft soms ook een keerzijde.
Hoe ver staan we af van het boerenleven en wat weten we echt van onze voedselproductie? Nog steeds is Nederland voor een belangrijk deel een agrarisch land. We exporteren heel veel, maar we voeren ook massaal veel eten in. De megastallen en industriële voedselproductie staan haaks op het idyllische plaatje dat we koesteren van het platteland: een kleine keuterboer, met een paar koeien en een gelukzalige glimlach om z’n mond. We weten dat de tijd van die boerenromantiek voorbij is, maar willen er niet aan.
Hoe gaan we om met de naderende bevolkingskrimp? Nederland staat op een keerpunt. Na een lange periode van groei stevenen we voor het eerst in eeuwen af op een periode van krimp. In Drenthe moet alweer een basisschool de deuren sluiten, omdat er onvoldoende kinderen zijn, terwijl in het Westen veel jonge gezinnen de oude binnensteden weer opzoeken. De daling van de bevolking en de trek uit de krimpgebieden stelt ons voor nieuwe vragen.
